THIỀN TỨ NIỆM XỨ
Thích Trí Siêu
9. Phụ Lục
Kinh Quán
Niệm (Satipatthana Sutta)
Như vầy,
tôi nghe: Một thuở nọ Ðức Thế Tôn đang cư trú ở Kammassadhamma, một khu
phố của dân Kuru. Lúc bấy giờ ngài gọi chư tăng: "Này các thầy". Chư tăng
đáp: "Dạ, thưa Ðức Thế Tôn". Phật nói: "Các thầy lắng nghe, có một con
đường duy nhất để thanh lọc bản thân, vượt thắng phiền não, tiêu trừ ưu
khổ, đạt tới chánh đạo và chứng nhập Niết Bàn, đó là bốn phép quán niệm.
Những gì là bốn?
Ðó là, này các thầy, người hành giả:
1/ Quán niệm thân thể nơi thân thể, tinh chuyên
và ý thức rõ ràng về thân thể, làm chủ được mọi tham dục và ưu tư trong
cuộc đời.
2/ Quán niệm cảm thọ nơi cảm thọ, tinh chuyên và
ý thức rõ ràng về cảm thọ, làm chủ được mọi tham dục và ưu tư trong cuộc
đời.
3/ Quán niệm tâm thức nơi tâm thức, tinh chuyên
và ý thức rõ ràng về tâm thức, làm chủ được mọi tham dục và ưu tư trong
cuộc đời.
4/ Quán niệm đối tượng tâm thức nơi đối tượng
tâm thức, ý thức rõ ràng về đối tượng tâm thức, làm chủ được mọi tham dục
và ưu tư trong cuộc đời.
Này các thầy, người hành giả quán niệm thân thể
nơi thân thể bằng cách nào?
Người ấy đến một khu rừng hoặc một gốc cây, hoặc
một nơi thanh vắng, ngồi xuống theo tư thế kiết già, giữ lưng ngay thẳng
và đặt mình trong sự quán niệm. Thở vào người ấy ý thức rõ ràng mình đang
thở vào, thở ra người ấy ý thức mình đang thở ra. Hoặc khi thở vào một hơi
dài, người ấy ý thức: 'Tôi đang thở vào một hơi dài'. Khi thở ra một hơi
dài, người ấy ý thức: 'Tôi đang thở ra một hơi dài'. Hoặc khi thở vào một
hơi ngắn, người ấy ý thức: 'Tôi đang thở vào một hơi ngắn'. Khi thở ra một
hơi ngắn, người ấy ý thức: 'Tôi đang thở ra một hơi ngắn'. Người ấy tự
mình tập luyện như sau: 'Tôi sẽ thở vào và cảm nghiệm toàn thân'. 'Tôi sẽ
thở ra và cảm nghiệm toàn thân'. 'Tôi sẽ thở vào và làm lắng dịu sự điều
hành trong thân thể'. 'Tôi sẽ thở ra và làm lắng dịu sự điều hành trong
thân thể'.
Cũng như khi xoay một vòng dài, một người thợ
tiện khéo tay ý thức rằng mình đang xoay một vòng dài; hoặc khi xoay một
vòng ngắn, ý thức rằng mình đang xoay một vòng ngắn. Cũng vậy, người hành
giả khi thở vào một hơi dài ý thức rằng mình đang thở vào một hơi dài; khi
thở ra một hơi ngắn ý thức rằng mình đang thở ra một hơi ngắn. Người ấy tự
mình tập luyện như sau:' Tôi sẽ thở vào và cảm nghiệm toàn thân... Tôi sẽ
thở ra và làm lắng dịu sự điều hành trong thân thể'.
Cứ như thế, hành giả sống trong sự thường trực
quán niệm thân thể nơi thân thể, hoặc bên trong, hoặc bên ngoài, hoặc cả
bên trong lẫn bên ngoài thân thể. Hoặc quán niệm quá trình sinh khởi nơi
thân thể, hoặc quá trình hủy diệt nơi thân thể, hoặc quá trình sinh khởi
lẫn quá trình hủy diệt. Hoặc quán niệm: 'Có thân thể đây' đủ để quán chiếu
và ý thức được sự có mặt của thân thể, và như vậy người ấy sống một cách
tự do không bám víu vào bất cứ thứ gì trong cuộc đời. Cứ như thế mà người
hành giả quán niệm thân thể nơi thân thể.
Lại nữa, này các thầy, khi đi, hành giả cũng ý
thức rằng mình đang đi; khi đứng, ý thức rằng mình đang đứng; khi ngồi, ý
thức rằng mình đang ngồi; khi nằm, ý thức rằng mình đang nằm. Bất cứ thân
thể mình đang được xử dụng trong tư thế nào, hành giả cũng ý thức được về
tư thế ấy.
Cứ như thế, hành giả sống trong sự thường trực
quán niệm thân thể nơi thân thể, hoặc bên trong, hoặc bên ngoài, hoặc cả
bên trong lẫn bên ngoài thân thể. Hoặc quán niệm quá trình sinh khởi nơi
thân thể, hoặc quá trình hủy diệt nơi thân thể, hoặc quá trình sinh khởi
lẫn quá trình hủy diệt. Hoặc quán niệm: 'Có thân thể đây' đủ để quán chiếu
và ý thức được sự có mặt của thân thể, và như vậy người âý sống một cách
tự do không bám víu vào bất cứ thứ gì trong cuộc đời. Cứ như thế mà hành
giả quán niệm thân thể nơi thân thể.
Lại nữa, khi đi tới hoặc đi lui, hành giả cũng ý
thức rõ ràng về việc ấy; khi nhìn trước hay nhìn sau...khi cúi xuống hoặc
vươn lên...khi mặc áo, mang y bát...khi ăn, uống, nhai, nếm thức ăn...khi
đi đại tiện hay tiểu tiện...khi đi, đứng, ngồi, ngủ, thức, nói năng hoặc
im lặng, hành giả cũng đều ý thức rõ ràng về mỗi việc.
Cứ như thế, hành giả sống... quán niệm thân thể
nơi thân thể.
Lại nữa, hành giả quán niệm rõ ràng về chính
thân thể này, bao bọc trong một lớp da và chứa đầy loại bất tịnh, từ gót
chân trở lên và từ đỉnh đầu trở xuống, có nào là: tóc, lông, móng, răng,
da, thịt, gân, xương, tủy, thận, tim, gan, hoành cách mạc, lá lách, phổi,
ruột, bao tử, phân, mật, đờm, máu, mủ, mồ hôi, mỡ, nước mắt, nước bọt,
nước ở khớp xương, nước tiểu.
Ví như có một bao tải đựng đủ nhiều loại ngũ
cốc, như gạo lứt, gạo hẻo rằng, đậu xanh, đậu ngự, mè, gạo trắng và hai
đầu bao tải có thể mở ra. Một người có mắt tốt, khi mở bao ra, thấy rõ mọi
loại hạt đựng trong bao: đây là gạo lứt, gạo hẻo rằng, đậu xanh, đậu ngự,
mè, gạo trắng. Cũng như thế, khi quán sát về chính thân thể mình, hành giả
thấy được mọi thứ từ gót chân lên đỉnh đầu và từ đỉnh đầu xuống đến gót
chân, bao bọc trong một lớp da và chứa đầy loại bất tịnh: thuộc về thân
thể này, có nào là tóc, lông, móng, răng, da, thịt, gân, xương, tủy, thận,
tim, gan, hoành cách mạc, lá lách, phổi, ruột, bao tử, phân, mật, đờm,
máu, mủ, mồ hôi, mỡ, nước mắt, nước bọt, nước ở khớp xương, nước tiểu.
Cứ như thế, hành giả sống... quán niệm thân thể
nơi thân thể.
Lại nữa, trong bất cứ tư thế nào của thân thể
này, hành giả cũng quán chiếu về những yếu tố tạo nên thân thể: 'Trong
thân thể này có yếu tố rắn chắc, yếu tố lưu nhuận, yếu tố viêm nhiệt và
yếu tố chuyển động'. Như một người đồ tể rành nghề giết một con bò, ngồi
giữa ngã tư mà xẻ con bò ra thành nhiều phần, hành giả cũng vậy, trong bất
cứ tư thế nào của thân thể này, cũng quán chiếu những yếu tố tạo nên thân
thể: 'Trong thân thể này có yếu tố rắn chắc, yếu tố lưu nhuận, yếu tố viêm
nhiệt và yếu tố chuyển động'.
Cứ như thế, hành giả sống... quán niệm thân thể
nơi thân thể.
Lại ví như khi thấy một xác chết, bị liệng bỏ
vào bãi tha ma đã được một ngày, hai ngày hay ba ngày, sình lên, thâm tím,
thối rữa, hành giả liền quán chiếu về thân thể mình: 'Chính thân thể ta
đây cũng vậy, sẽ trở thành như thế, không có lối nào tránh
thoát'.
Cứ như thế, hành giả sống... quán niệm thân thể
nơi thân thể.
Rồi như thấy một xác chết bị liệng bỏ trong bãi
tha ma, bị quạ rỉa hoặc diều hâu, kên kên, hoặc chó sói rừng ăn và các
loài dòi bọ rúc rỉa, hành giả liền quán chiếu về thân thể mình: 'Chính
thân thể ta đây cũng vậy, sẽ trở thành như thế, không có lối nào tránh
thoát'.
Cứ như thế hành giả sống... quán niệm thân thể
nơi thân thể.
Rồi như thấy một xác chết bị liệng bỏ trong bãi
tha ma, chỉ còn là một bộ xương dính ít thịt và máu, còn nối liền nhau nhờ
gân cốt;... hoặc không còn thịt nhưng còn dính chút máu;... hoặc không còn
chút thịt và chút máu nào;... hoặc các khúc xương bị vứt rời rạc đó đây,
không còn dính liền nhau nữa, chỗ này là xương tay, chỗ kia là xương bàn
chân, chỗ này là xương cẳng, chỗ kia là xương mông, đây là xương sống, kia
là đầu lâu, hành giả liền quán chiếu về thân thể mình...
Cứ như thế hành giả sống... quán niệm thân thể
nơi thân thể.
Rồi như thấy một xác chết bị liệng bỏ trong bãi
tha ma, chỉ còn lại một mớ xương trắng màu vỏ ốc... một mớ xương khô đã
hơn một năm... một mớ xương mục tan thành bụi, hành giả liền quán chiếu về
thân thể mình...
Cứ như thế hành giả sống... quán niệm thân thể
nơi thân thể.
Này các thầy, người hành giả quán niệm cảm thọ
nơi cảm thọ bằng cách nào?
Mỗi khi có một cảm thọ khoái lạc, hành giả ý
thức rằng: 'Ta đang có một cảm thọ khoái lạc'. Mỗi khi có một cảm thọ khổ
đau, hành giả ý thức rằng: 'Ta đang có một cảm thọ khổ đau'. Mỗi khi có
một cảm thọ không khoái lạc cũng không khổ đau, hành giả ý thức rằng: 'Ta
đang có một cảm thọ không khoái lạc cũng không khổ đau'. Khi có một cảm
thọ khoái lạc vật chất, hành giả ý thức rằng mình đang có một cảm thọ
khoái lạc vật chất. Khi có một cảm thọ khoái lạc tinh thần, hành giả ý
thức rằng mình đang có một cảm thọ khoái lạc tinh thần. Khi có một cảm thọ
khổ đau vật chất... một cảm thọ khổ đau tinh thần, hành giả ý thức rằng
mình đang có một cảm thọ khổ đau vật chất... một cảm thọ khổ đau tinh
thần. Khi có một cảm thọ vật chất... một cảm thọ tinh thần không khoái lạc
cũng không khổ đau, hành giả ý thức rằng mình có một cảm thọ vật chất...
một cảm thọ tinh thần không khoái lạc cũng không khổ đau.
Cứ như thế hành giả sống trong sự thường trực
quán niệm cảm thọ nơi cảm thọ, hoặc bên trong hoặc bên ngoài, hoặc cả bên
trong lẫn bên ngoài cảm thọ. Hoặc quán niệm quá trình sinh khởi của cảm
thọ, hoặc quá trình hủy diệt của cảm thọ, hoặc quá trình sinh khởi lẫn quá
trình hủy diệt. Hoặc quán niệm: 'Có cảm thọ đây' đủ để quán chiếu và ý
thức được sự có mặt của cảm thọ, và như vậy người ấy sống một cách tự do,
không bám víu vào bất cứ thứ gì trong cuộc đời. Cứ như thế mà hành giả
quán niệm cảm thọ nơi cảm thọ.
Này các thầy, hành giả quán niệm tâm thức nơi
tâm thức bằng cách nào?
Mỗi khi tâm thức có tham dục, hành giả ý thức là
tâm thức mình có tham dục. Khi không có tham dục, hành giả ý thức là tâm
thức mình không có tham dục. Mỗi khi tâm thức có sân hận, hành giả ý thức
là tâm thức mình có sân hận. Khi tâm thức không có sân hận, hành giả ý
thức là tâm thức mình không có sân hận. Mỗi khi tâm thức có si mê, hành
giả ý thức là tâm thức mình có si mê. Khi không có si mê, hành giả ý thức
là tâm thức mình không có si mê. Mỗi khi tâm thức có thu nhiếp... là tâm
thức mình có thu nhiếp. Khi tâm thức đang tán loạn... là tâm thức mình
đang tán loạn. Mỗi khi tâm thức trở thành rộng lớn... là tâm thức mình trở
thành rộng lớn. Mỗi khi tâm thức trở thành hạn hẹp... là tâm thức mình trở
thành hạn hẹp. Mỗi khi tâm thức đạt đến trạng thái cao nhất... là tâm thức
mình đạt đến trạng thái cao nhất. Khi không đạt đến trạng thái cao nhất...
là tâm thức mình không đạt đến trạng thái cao nhất. Mỗi khi tâm thức có
định... là tâm thức mình có định. Khi không có định... là tâm thức mình
không có định. Mỗi khi tâm thức được giải thoát... là tâm thức mình được
giải thoát. Khi không có giải thoát... là tâm thức mình không có giải
thoát.
Cứ như thế, hành giả sống trong sự thường trực
quán niệm tâm thức nơi tâm thức, hoặc bên trong, hoặc bên ngoài, hoặc cả
bên trong lẫn bên ngoài tâm thức. Hoặc quán niệm quá trình sinh khởi nơi
tâm thức, hoặc quá trình hủy diệt nơi tâm thức, hoặc quá trình sinh khởi
lẫn quá trình hủy diệt. Hoặc quán niệm: 'Có tâm thức đây' đủ để quán chiếu
và ý thức được sự có mặt của tâm thức, và như vậy người ấy sống một cách
tự do không bám víu vào bất cứ thứ gì trong cuộc đời. Cứ như thế mà hành
giả quán niệm tâm thức nơi tâm thức.
Này các thầy, hành giả quán niệm đối tượng tâm
thức nơi đối tượng tâm thức bằng cách nào?
Trước hết hành giả quán niệm đối tượng tâm thức
nơi đối tượng tâm thức về năm hiện tượng ngăn che. Quán niệm bằng cách
nào?
1. Khi có niệm ái dục, hành giả ý thức rằng mình
có ái dục. Khi không có ái dục, hành giả ý thức rằng mình không có ái dục.
Khi một niệm ái dục chưa sanh, nay bắt đầu phát sanh, hành giả ý thức được
sự phát sanh ấy. Khi một niệm ái dục đã sanh, đang được khử diệt, hành giả
ý thức được sự khử diệt ấy. Khi một niệm ái dục đã được khử diệt và không
còn phát khởi lại nữa, hành giả cũng ý thức được điều đó.
2. Khi có sân hận, hành giả ý thức rằng mình có
sân hận. Khi không có sân hận, hành giả ý thức rằng mình không có sân hận.
Khi một niệm sân hận chưa sanh, nay bắt đầu phát sanh, hành giả ý thức
được sự phát sanh ấy. Khi một niệm sân hận đã sanh, đang được khử diệt,
hành giả ý thức được sự khử diệt ấy. Khi một niệm sân hận đã được khử diệt
và không còn phát khởi lại nữa, hành giả cũng ý thức được điều
đó.
3. Khi có mê muội và buồn ngủ, hành giả ý thức
rằng mình có mê muội và buồn ngủ....
4. Khi có giao động và bất an, hành giả ý thức
rằng mình có giao động và bất an....
5. Khi có nghi ngờ, hành giả ý thức rằng mình có
nghi ngờ....
Cứ như thế, hành giả sống trong sự thường trực
quán niệm đối tượng tâm thức nơi đối tượng tâm thức, hoặc bên trong, hoặc
bên ngoài, hoặc cả bên trong lẫn bên ngoài đối tượng tâm thức. Hoặc quán
niệm quá trình sinh khởi nơi đối tượng tâm thức, hoặc quá trình hủy diệt
nơi đối tương tâm thức, hoặc quá trình sinh khởi lẫn quá trình hủy diệt.
Hoặc quán niệm:'Có đối tượng tâm thức đây' đủ để quán chiếu và ý thức được
sự có mặt của đối tượng tâm thức, và như vậy người ấy sống một cách tự do
không bám víu vào bất cứ thứ gì trong cuộc đời. Cứ như thế mà hành giả
quán niệm đối tượng tâm thức nơi đối tượng tâm thức về năm hiện tượng ngăn
che.
Tiếp theo, hành giả quán niệm về sự bám víu vào
năm uẩn, như đối tượng tâm thức nơi đối tượng tâm thức. Quán niệm bằng
cách nào?
Hành giả quán niệm như sau: 'Ðây là hình sắc vật
chất, đây là sự phát sinh của hình sắc vật chất, và đây là sự hủy diệt của
hình sắc vật chất. Ðây là cảm thọ, đây là sự phát sinh của cảm thọ, và đây
là sự hủy diệt của cảm thọ. Ðây là tri giác, đây là sự phát sinh của tri
giác, và đây là sự hủy diệt của tri giác. Ðây là dẫn lực (hành), đây là sự
phát sinh của dẫn lực, và đây là sự hủy diệt của dẫn lực. Ðây là ý thức,
đây là sự phát sinh của ý thức, và đây là sự hủy diệt của ý
thức.
Cứ như thế hành giả sống... quán niệm về sự bám
víu vào năm uẩn.
Tiếp theo, hành giả quán niệm về sáu giác quan
và sáu loại đối tượng, như đối tượng tâm thức nơi đối tượng tâm thức. Quán
niệm như thế nào?
Hành giả ý thức về mắt và đối tượng của mắt là
hình sắc, về sự ràng buộc tạo nên do mắt và hình sắc. Hành giả ý thức về
sự ràng buộc chưa sanh nay đang phát sanh, về sự ràng buộc đã phát sanh
nay đang được khử diệt, về sự ràng buộc đã được khử diệt và không còn tái
phát lại nữa.
Hành giả ý thức về tai và âm thanh,... ý thức về
mũi và mùi hương,... ý thức về lưỡi và vị nếm,... ý thức về thân và sự xúc
chạm,... ý thức về ý và tư tưởng...
Cứ như thế hành giả sống... quán niệm về sáu
giác quan và sáu loại đối tượng.
Tiếp theo, hành giả quán niệm về bảy yếu tố của
sự giác ngộ, như đối tượng tâm thức nơi đối tượng tâm thức. Quán niệm như
thế nào?
1. Khi có yếu tố chánh niệm, hành giả ý thức là
mình có chánh niệm; khi không có chánh niệm, hành giả ý thức là mình không
có chánh niệm. Hành giả có ý thức về một chánh niệm chưa sanh nay đang
phát sanh, một chánh niệm đã phát sanh nay đang thành tựu.
2. Khi có yếu tố trạch pháp, hành giả ý thức là
mình có trạch pháp...
3. Khi có yếu tố tinh tấn, hành giả ý thức là
mình có tinh tấn
4. Khi có yếu tố hoan hỷ, hành giả ý thức là
mình có hoan hỷ...
5. Khi có yếu tố khinh an, hành giả ý thức là
mình có khinh an...
6. Khi có yếu tố định, hành giả ý thức là mình
có định...
7. Khi có yếu tố hành xả, hành giả ý thức là
mình có hành xả
Cứ như thế, hành giả sống... quán niệm về bảy
yếu tố của sự giác ngộ.
Tiếp theo, hành giả quán niệm về bốn sự thật cao
quý như đối tượng tâm thức nơi đối tượng tâm thức. Quán niệm như thế
nào?
Khi sự kiện là khổ đau, hành giả quán niệm: 'Ðây
là khổ đau'. Khi sự kiện là nguyên nhân đưa đến khổ đau, hành giả quán
niệm: 'Ðây là nguyên nhân đưa đến khổ đau'. Khi sự kiện là sự chấm dứt khổ
đau, hành giả quán niệm: 'Ðây là sự chấm dứt khổ đau'. Khi sự kiện là con
đường dẫn đến sự chấm dứt khổ đau, hành giả quán niệm: 'Ðây là con đường
dẫn đến sự chấm dứt khổ đau'.
Cứ như thế, hành giả sống trong sự thường trực
quán niệm về bốn sự thật cao quý như đối tượng tâm thức nơi đối tượng tâm
thức, hoặc quán niệm bên trong, hoặc quán niệm bên ngoài, hoặc quán niệm
cả bên trong lẫn bên ngoài đối tượng. Hoặc quán niệm quá trình sinh khởi
nơi đối tượng tâm thức, hoặc quá trình hủy diệt nơi tâm thức, hoặc quá
trình sinh khởi lẫn quá trình hủy diệt. Hoặc quán niệm: 'Có đối tượng tâm
thức đây' đủ để quán chiếu và ý thức được sự có mặt của đối tượng tâm
thức, và như vậy người ấy sống một cách tự do không bám víu vào bất cứ thứ
gì trong cuộc đời. Cứ như thế mà hành giả quán niệm về bốn sự thật cao quý
như đối tượng tâm thức nơi đối tượng tâm thức.
Này các thầy, người nào thực hành bốn phép quán
niệm như trên trong bảy năm, người ấy có thể đạt được quả vị chánh trí (1)
ngay ở đây và trong đời này, hoặc nếu còn dư báo thì cũng đạt được quả vị
không còn trở lại (2). Này các thầy, đừng nói gì đến bảy năm, người nào
thực hành bốn phép quán niệm trên trong sáu năm, hoặc năm năm, bốn năm, ba
năm, hai năm hoặc một năm thì cũng có thể trông chờ đạt được quả vị chánh
trí ngay ở đây và trong đời này. Này các thầy, đừng nói gì đến một năm,
người nào thực hành bốn phép quán niệm trên trong bảy tháng, hoặc sáu
tháng, năm tháng, bốn tháng, ba tháng, hai tháng, một tháng, hoặc nửa
tháng thì cũng có thể trông chờ đạt được quả vị chánh trí...
Này các thầy, đừng nói gì đến nửa tháng, người
nào thực hành bốn phép quán niệm trên trong một tuần, người ấy cũng có thể
trông chờ đạt được quả vị chánh trí ngay ở đây và trong đời này, hoặc nếu
còn dư báo thì cũng đạt được quả vị không còn trở lại.
Chính vì lý do đó mà tôi đã nói: 'Có một con
đường duy nhất để thanh lọc bản thân, vượt thắng phiền não, tiêu diệt khổ
ưu, đạt tới chánh đạo, chứng nhập Niết Bàn, đó là con đường của bốn phép
quán niệm'. Ðức Thế Tôn nói xong, chư tăng hoan hỷ ghi nhận và làm theo
lời ngài.
(1) Chánh trí có nghĩa là A La Hán. (2) Quả
Thánh thứ ba, Bất Lai (A Na Hàm).
-Hết-
Mục Lục -
01 - 02 -
03 - 04 -
05 - 06 -
07 - 08 -
09
|